---

Kitaplar Adası
Sadık Aslankara
İşçi edebiyatı, işçinin edebiyatı, işçi sınıfı edebiyatı...
'Edebiyat' sözcüğünü bırakın yazılarımda kullanmayı, gündelik konuşma dilinde bile unuttuğumu söyleyebilirim. Edebiyat yerine 'yazın'ı kullanıyorum sürekli. Bu kez farklı. 'Sebep olanın sebebi kurusun', 'dört başı mamur' vb. deyişlerdeki sözcükleri değiştirmenin anlamsızlığı ortada. Bu da dilimizin zenginliği elbette. 'İşçi edebiyatı' derken de böylesi bir zorunluluk çıkıyor karşımıza. Çünkü 'edebiyat' kavramı 'yazın' alanının dışında, mecaz olarak da bir yere sahip' O zaman 'edebiyat', Dil Derneği Türkçe Sözlük'e göre örneğin 'içten olmayan, gereksiz, boş sözler' anlamına geliyor. 'Edebiyat yapmak' da, 'bir konu üzerinde gereksiz yere süslü sözler söylemek' olup çıkıyor. Gürsel Kardeş'e katılmamak elde mi?
İŞÇİ EDEBİYATINDAN SINIF EDEBİYATINA...
İlk kez 2003'te gerçekleştirilen Abdullah Baştürk İşçi Öyküleri Yarışması, o günden bugüne düzenlilikle sürdü. Bu arada yarışmaya katılan öykülerden seçmelerle oluşturulan kitaplar da düzenli yayımlandı. Tuncer Uçarol'un, gerek yarışmalarda gerekse seçkilerin hazırlanışında gösterdiği görevci yaklaşımın, ahlaksal kavrayışın altını çizmek zorunlu.Ahmet Soner'den sonra Tuncer Uçarol'un yayıma hazırladığı ürünlerden oluşan Genel-İş Sendikası yayını seçkiler şu başlıklar altında toplanıyor: İşçi Öyküleri 2004, İşçi Öyküleri/ Timsahın Ağzındaki Usta (2005), İşçi Öyküleri/ Kadın İşçiler (2007), İşçi Öyküleri/ Çocuk İşçiler (2007), Hüzün Dolu İşçi Öyküleri (2008). 2004'ten 2009'a altı yılda altı işçi öyküleri seçkisi' İleriki bir 'Kitaplar Adası'nda bu seçkilerden özel olarak söz etmek niyetindeyim'Bu aşamada yazı başlığından kalkarak işçi öyküleri üzerinde genel bağlamda durmak gerekiyor biraz'Toplumsal, sınıfsal yapımızın Rusya'ya Avrupa'ya oranla farklılıklar taşıması doğal. Bunun sonucunda oralarda verimlenen işçi yazını ürünlerine benzer örneklerin bizde olmayışı da doğal! Bizim yazınımıza işçi, yaşadığı acı hayatın göstereni olarak girdi ilk kez öykülere' Yazarlar duygusaldı, yazılanlar okurda ister istemez acıma duygusu uyandırıyordu. Celal İlhan, 'Bir Sendikacının Anıları' alt başlığıyla yayımladığı Grevden Dönenin! (Kanguru, 2009) adlı kitabının bir yerinde işçilerle ilgili, yaklaşık kırk yıl öncesinden şu önemli notu düşüyor:'Birlikte çalıştığımız insanların çoğunun makineyi, motoru, tankı, buhar kazanını, kırıcıyı, karıştırıcıyı, taşıma bantlarını, asidi, gazı ilk kez gören, genç ve orta yaşlı köylüler olduğunu bilmemiz gerekiyordu.' (24)Oysa andığım kitap için 'Sunu' kaleme alan ODTÜ Öğretim Görevlisi Yıldırım Koç, aradan geçen zamana, işleyen sürece yönelik vurucu bir saptama getiriyor ilk tümcesinde daha: 'Türkiye işçi sınıfı bugün nüfusumuzun yüzde 60'ından fazlasını oluşturuyor.'Demek işçinin odaklanacağı bir edebiyat yaratabilmek için, ilkönce bunların tüm boyutlarıyla etli, canlı hale gelmesi gerekiyor. Yani önce işçi, buradan hareketle işçi sınıfı olmalı ki, gereklerine göre yapılandırılan, gerçektenlik duygusu yayan öyküler verimlenebilsin' Polisiye romanın yazılması için koşulların oluşması nasıl gerekiyor idiyse, işçi sınıfı edebiyatı için bu yönde bir gelişmenin ortaya çıkması da zorunluydu. Peyami Safa, Ümit Deniz vb. yazarlardan okuduğumuz romanlar, polisiye romana hep dıştan yaklaşmış oldu. Ancak son dönemde, toplumsal yapıdaki değişimle, yasal düzenlemelerin katkısıyla polisiye büyük atak yaptı. Bunun gibi tıpkı, estetik tamlık yansıtan, gerçektenlik duygusu yüksek işçi edebiyatı yapmanın da önü açıldı. Özellikle 1961 Anayasası'yla'Türkiye'de işçi sınıfının tarihi üzerine görüş getiriyor değilim burada, sınıf üyelerinin yazınımızdaki yansımaları üzerinde duruyorum yalnızca.Öykümüzün, duygusallıktan, acıma duygusu yaymaktan arınabilmesi için uzun bir zaman gerekti. İlk evredeki yazarlarımızın, genel hatta 'tipik' denebilecek işçi kahramanlarından görece kurtularak karakter bağlamında 'bir işçinin' öyküsüne yönelebildik sonunda. Yazarlarımız, işçi sınıfının ideolojisi temelinde bu bireye bakmayı başardı. Bu aynı zamanda işçi edebiyatı, işçinin edebiyatı, işçi sınıfı edebiyatı arasındaki ayrımın da artık bilincine varılması anlamına geliyordu kuşkusuz. Yine de bizim öykücülüğümüzün, sonuçta öykü yazarlarımızın, romanımıza, romancılarımıza oranla, işçiyle, emekçiyle çok daha sıkı fıkı olduğu düşünülebilir' Üstelik başlangıcından itibaren izlek olduğu denli önemli bir sorunsal olarak da öyküde yer tutmuştur işçimiz. İlk ağızda Sadri Ertem, Sabahattin Ali, Sait Faik anımsanabilir' Nâzım Hikmet'i, Rıfat Ilgaz'ı düşünün bir de, çektikleri sıkıntıları' Sonraki kuşak içinde Orhan Kemal'in adı ilk ağızda özellikle anılmalı. Derken 1950 kuşağı öykücüleri, ama onlar arasında özellikle Adnan Özyalçıner' 1960-70'lerde, Metin İlkin'le, kimi öykücülerin katıldığı eylem birliği-bütünlüğü içinde işçi öykülerinin sınıf ideolojisi temelinde geliştiği, bunu böyle anmanın olanaklı olacağı düşünülebilir herhalde'Ya sonra? Özellikle 12 Eylül'ün de araya girmesiyle ciddi bir boşluğun ortaya çıktığı görmezden gelinebilir mi? Bu nedenle Abdullah Baştürk adına düzenlenen öykü yarışmalarının üzerinde önemle durmak gerekiyor. Aynı şekilde Tuncer Uçarol'un hazırladığı işçi öyküleri seçkilerinin de' İşte böylesi yoğunluğun yaşandığı dönemde iki yazar belirgin olarak kendini göstermeyi başardı bana göre: Celal İlhan, Haydar Demir. Haydar Demir, Makine (Evrensel, 2007) adlı ilk öykü kitabıyla, genelde her ne kadar bir Orhan Kemal ardıllığından anıştırmalar getiriyorduysa da tok duruşlu işçi öykücülüğüyle yalnız göz okşamıyor, ciddi yer de açıyordu kendine'Celal İlhan ise Ateşle Dans (Kum, 2005) başlıklı öyküler demetiyle dikkatleri çekmeyi başarmıştı. Duygusallığa düşmeden, çabucak anlatıverme evecenliğine kanmadan, hem soğukkanlı, duyarlı olabiliyordu hem de işçi edebiyatını, işçinin yer aldığı yazınsal verime dönüştürüyordu.
'GREVDEN DÖNENİN!'
Celal İlhan'ın Dokunan (2007) başlıklı ikinci öykü kitabını okumuş değilim. Fethi Naci de yakınırdı, kimileyin uzakta kalan ya da küçük yayınevlerince yayımlanıp da gölgeye düşen kitaplarla ilgili. Ne ki, İlhan'ın Grevden Dönenin! adını verdiği anılar demetini okuyunca, işçi edebiyatı sorunsalına bir kez daha yaklaşmak olanaklı göründü bana. Örneğin anılarının bir yerinde şöyle diyor İlhan:'Arkadaşlar, bildirinin yazılması için beni görevlendirdiler. Bu görevi bana vermelerinin tek nedeni, baştemsilci olmam değildi. Ta çocukluk yıllarıma uzanan, okuma yazma merakımla ilgiliydi daha çok. Gerek işyerimizde ayda bir yayımlanan İşletmemizden Haberler adlı küçük dergide, gerekse kentimizde yayımlanan haftalık gazete, Son Haber'de (Mersin) arada bir yazısı yayımlanan sınıfımın tek örneğiyim.' (28)Teknokrat yanı olmakla birlikte işçi yaşamının içinden gelen, ama bu arada yazma tutkusuyla kıvranan Celal İlhan'ın öykücülüğümüz içinde doğru bir işaret levhası olarak konumlandığı öne sürülebilir.Nitekim anılarını düz anlatımdan kurtarıp öyküleştirir, âdeta bir yaşamöyküsü romanı olarak kaleme alırken bunların 'anı' olduğunun bilincinde' Aktarırken elbette süslüyor yaşadıklarını, ne ki bunlar kurgusal evren içinde kurgusal gerçeklik paydasına oturuyor değil hiçbir zaman. Oysa Ateşle Dans'ta da yaşanmışlıktan yola çıkıyordu, ancak bunlardaki öykü evrenleri de yapılandırma da hep öykü sanatının gerekirlikleri yönünde kendini koyuyordu. Öyleyse işçinin edebiyatını yapabilmek için işçinin yaşadığını, yaşayabileceklerini anlatırken kurulacak dilde başlıyor iş. Eğer bunu yazınsal kılabiliyorsa yazar, işçi olmak, onun yaşantısını doğrudan deneyimlemek gerekmiyor. İşçinin yalnızca içselleştirilmesi yetiyor işçi edebiyatı yapabilmek için'Bir zamanlar alaya alınan 'işçi edebiyatı yapmak' deyişinin tarihe karıştığı söylenebilir artık. Çünkü kendisi verimleniyor işçi edebiyatının ülkemizde, yapayı değil. Son yıllarda yayımlanan işçi öyküleri bunun somut kanıtı.Celal İlhan, anı demeti için Grevden Dönenin! demiş.Gelin şöyle değiştirelim başlığı: 1 Mayıs'tan dönenin!'1 Mayıs İşçi Bayramınız kutlu olsun efendim'
Cumhuriyet kitap eki sayı: 2002 30 Nisan 2009